Bint

Wie dit boek ter hand neemt moet zorgen minstens anderhalf � twee uur de tijd te hebben. Want als je er eenmaal aan begint lees je het 124 pagina's tellende verhaal in ��n ruk uit. En je maakt dan als lezer ��n lesuur mee uit klas 3B van het Wittelsbacher Gymnasium in M�nchen. In het jaar 1928. Tijdens die les komt de rector het schoollokaal binnen, neemt de les over van de leraar Grieks en zorgt er door zijn wijze van overhoren voor dat hij twee leerlingen van zijn school kan verwijderen wegens arrogant gedrag respectievelijk falende kennis. Doet hij dat met voorbedachte rade?

Een van die twee leerlingen is Franz Kien, het alter ego van de schrijver van dit boek, de in Nederland onbekende maar in Duitsland gevierde auteur Alfred Andersch (1914-1980). Het is het waargebeurde verhaal van zijn eigen verwijdering van de school. De pijn daarover droeg hij zijn hele leven mee en schreef het op zijn sterfbed van zich af. Het verhaal heeft in de Duitse literatuur dezelfde status als Bint in de Nederlandse.

Waarom hij een alter ego nodig had legt de schrijver in een nawoord geduldig uit aan zijn postume publiek en de recensenten. Het laten beleven van deze vernedering door Franz Kien gaf hem meer mogelijkheden dan wanneer hij de gebeurtenissen vanuit het blikveld van een ik-persoon zou schrijven: 'Juist het vertellen in de derde persoon stelt de auteur in staat om zo eerlijk te zijn als maar mogelijk is. Het helpt hem remmingen te overwinnen waarvan hij zich maar nauwelijks kan bevrijden als hij ik schrijft' En het werkt.

Vanaf het moment dat de rector het lokaal binnenkomt beleven we een spannend lesuur met Franz Kien, een matige en luie leerling die eerst geniet als een arrogante medeleerling te grazen genomen wordt door de Rex (zoals de rector achter zijn rug genoemd wordt), maar tot zijn grote schrik uiteindelijk zelf slachtoffer wordt van het schoolhoofd. De Rex voert zijn schrikbewind uit met een verraderlijke combinatie van vriendelijke uitstraling en onverhoedse minachting en vernedering van zijn pupillen.

Himmler
En deze rector heet Himmler en is de vader van Heinrich Himmler, in 1928 al aanhanger van Hitler en later diens tweede man. Vader Himmler en zoon zijn gebrouilleerd, maar dat heeft vooral te maken met het feit dat vader weinig achting heeft voor de uit de heffe van het volk voortgekomen Hitler, want duits-nationalistisch is hij vanzelfsprekend wel.

De leerlingen van het gymnasium zijn, alhoewel pas 14 of 15 jaar, allemaal op de hoogte van deze situatie en sympathiseren van de weeromstuit met Heinrich, die de moed heeft gehad tegen zijn strenge vader op te staan.
Behalve een spannend verhaal dat rechttoe-rechtaan geschreven is en je tot de laatste regelt boeit - ook als je de afloop weet -  is De vader van een moordenaar ook een boeiende beschrijving van de omgangsvormen die in die tijd gehanteerd werden op een gymnasium van stand.
Leuk was anders. Een op zichzelf staand citaat is moeilijk te vinden in het zinderende relaas van dit lesuur. Maar een terzijde herinnering van Franz Kien kan toch een aardig beeld geven van de sfeer en de verhoudingen op deze school.

'Franz was in de pauze naar het toilet gegaan en juist nadat hij zijn grote boodschap had gedaan en weer de ruimte met pissoirs betrad kwam de Rex binnen. Dat was vreemd, Franz had nooit eerder gezien dat een leraar in de pauze gebruik maakte van de leerlingentoiletten, als zoiets gebeurde moest er wel sprake zijn van hoge nood die wetten brak, maar de Rex had zo te zien helemaal geen haast, hij leek de wc's alleen maar te willen inspecteren (...) ik leek vast een idioot, dacht Franz, omdat ik ervan uitging dat de Rex op deze plek en omdat hij me zo vriendelijk aankeek, iets grappigs zou zeggen en dat grappige kwam ook, klonk op van nabij, zakelijk en op fluistertoon maar niettemin zo duidelijk dat ook de andere leerlingen in de pissoirruimte het duidelijk konden horen: "Je gulp staat nog open, Kien."'

Door in de titel van dit verhaal (De vader van een moordenaar) een connectie te leggen tussen de wreedheid van de Rex en de oorlogsmisdaden van de zoon doet Alfred Andersch beiden mogelijk onrecht. En met het verhaal heeft de titel ook niets van doen. Maar dat is dan ook het enige negatieve dat gezegd kan worden over deze zeer geslaagde novelle.