Katja is een operazangeres die tijdens één van haar optredens heeft besloten dat zij niet meer op het toneel wil staan en in plaats daarvan op straat haar kunst wil vertonen in verkorte versies van opera’s. Met dat straattoneel heeft ze veel succes, maar één toeschouwer ontbreekt: haar hartsvriendin Emmy, die helaas weinig interesse voor opera heeft. Katja is een vlot persoon die makkelijk contacten legt, maar die contacten graag oppervlakkig houdt. Emmy is een onderwijzeres, serieus van aard en begaan met het lot van dieren en planten op onze slecht onderhouden aarde. Met andere vogelbeschermers maakt zij zich sterk voor het behoud van een natuurgebied, de plas van Wely, die teloor dreigt te gaan.

Katja heeft daar niets mee, net zo min als Emmy van opera houdt. Maar sinds ze elkaar hebben leren kennen en in een platonische verhouding zijn beland, is zij geïntrigeerd door de vraag wie Emmy is en waarom ze haar zo aantrekt. Wie is die slecht geklede persoon met dat warrige haar en glanzende ogen, ‘groot als die van een nachtdier’?

 

Dode vogels tot leven wekken

Als Emmy met haar actiegroep op pad gaat om vogels te tellen op de plas van Wely, gaat Katja een keer mee en maakt kennis met iemand die haar vriendin ingepalmd lijkt te hebben: Tido, de zoon van de beroemde schrijver Bleichrodt, die volgens geruchten contacten zou hebben onderhouden met leden van de Rote Armee Fraktion en zich met veel bombarie achter het trotskisme had geschaard. Bleichrodt is inmiddels bejaard en zit in een verpleeghuis, zijn romans worden niet meer gelezen maar zijn nog wel populair vanwege een serie boekjes over vogels. Zoon Tido maakt diepe indruk op Emmy, omdat ze heeft gezien – of zich dat inbeeldt – dat hij kan praten met vogels en zelfs dode vogels weer tot leven kan brengen. Katja gelooft daar niets van maar gaat er niet met haar vriendin over in discussie. Ze doet een keer mee met de actiegroep maar beseft al snel dat het haar niet boeit:  

‘Ik merkte dat ikzelf alweer ongedurig werd en terug wilde van die plas en zijn vogels, die, nu ik ze van dichtbij zag, ook iets akeligs bleken te hebben, met die koude ogen en stakerige poten; ik wilde weer zingen, repeteren, optreden, afbreken, over de snelweg jakkeren en ergens afzakken, iemand mee naar huis nemen of met iemand meegaan, een jongen, een man, een vrouw voor mijn part.’

Maar als zij probeert een vogel te bevrijden die in een net verstrikt is geraakt gebeurt er toch iets met haar:

‘Met een gitzwart oog keek het terug, het zag mij zoals ik het zag, we zagen elkaar en begrepen elkaar, al was het me een raadsel wat we van elkaar begrepen, misschien niet meer dan dat we allebei ernaar verlangden er te zijn.’ 

En ook Tido maakt indruk op haar: 

‘Alles aan hem was lang, zelfs zijn gelaat, dat net als bij zijn vader met de jaren strakker over de botstructuur zou trekken.(…) Tido hield zich afzijdig en tuurde over het riet. Zoals hij daar stond maakte hij een verloren indruk, er was het riet en zijn gestalte aan de rand ervan.’ 

Katja maakt mee dat Tido een vogel tot leven brengt, of dat zo laat lijken: ‘Zijn hoofd had hij in zijn nek, zijn armen hield hij recht omhoog en hij verroerde zich niet, alsof hij erin was uitgesneden tekende hij haarscherp af in de heiigheid. Juist toen ik me begon af te vragen hoe lang hij die houding nog zou volhouden, vloog er iets uit zijn handen op, niet meer dan een stipje, althans zo leek het. Maar over het water vlogen wel meer stipjes.

Beeldende schrijfstijl

Edzark Mik heeft – zo blijkt wel uit deze citaten – een aansprekende en beeldende schrijfstijl en gebruikt die om – gezien vanuit Katja – de relatie tussen haar en Emmy af te tasten: wat betekenen ze voor elkaar? Als Emmy een relatie met Tido krijgt (niet lichamelijk, daar heeft hij een jonge vriendin voor) houdt dat ook Katja bezig.
De actiegroep gaat op een dag in de ogen van de politie te ver in de verdediging van de plas van Wely. Emmy behoort tot de gearresteerden en brengt enkele dagen in een politiecel door. In die periode trekt Katja met Tido op en dat veroorzaakt een breuk tussen de twee vrouwen.
Tot dat moment is Waarom vogels een samenhangend en goed te volgen verhaal. Niet over vogels, al wordt er veel kennis gespuid over met uitsterven bedreigde soorten. Maar over twee vrouwen die met elkaar en met een raadselachtige man omgaan in relaties die nog geen vorm hebben. Boeiende stof. Maar in het tweede deel van de roman raakt Mik het spoor van zijn verhaal bijster.

Het spoor bijster

Emmy blijkt onverhoeds naar Spanje te zijn gegaan, mogelijk om bij te komen van haar gevangenschap, mogelijk uit boosheid over het contact tussen Katja en Tido. Ze is gaan wandelen in de Alpujarras, een bergachtig gebied bij de Sierra Nevada waar zij en Katja vaker zijn geweest. Katja besluit haar daar op te zoeken en vliegt naar Spanje met in haar gezelschap tienermeisje Robin, een leerlinge die door Emmy onder haar hoede is genomen.
Robin speelt geen enkele rol in Mik’s verhaal, maar Katja kan niet tegen alleen zijn, vandaar dat ze toegevoegd is aan de personages. Daar komt in Spanje dan ook nog de boswachter Mateo bij met wie Katja een verhouding heeft gehad en nog heeft. Emmy blijkt zoekgeraakt te zijn in de bergen en in de laatste hoofdstukken van Waarom vogels probeert Katja haar te vinden, samen met Mateo en Robin die tussendoor nog een avontuurtje beleeft met een zwartharige ‘paardenjongen’. Tijdens die zoektocht raakt Katja haar tochtgenoten kwijt en of ze uiteindelijk Emmy vindt of dat hallucineert wordt in het laatste hoofdstuk niet duidelijk.

Al met al is Waarom vogels een overvolle roman geworden met gebeurtenissen die nauwelijks  verband met elkaar hebben en met personages voor wie eigenlijk hetzelfde geldt. De roman is beeldend geschreven, dat wel.

(Deze recensie verscheen op de website van Literair Nederland, 19 augustus 2022)