Heerma van Voss, Thomas - Onzichtbare boeken Verdwenen boeken (2020)

 

In 2009 – kort na zijn debuut als schrijver – kreeg  Thomas Heerma van Voss een telefoontje van zijn vriend Daniel van der Meer: of hij redacteur wilde worden bij de net opgerichte uitgeverij Babel & Voss. Het betaalde niet, maar het zou plezierig en zinvol werk zijn. De oprichters van de uitgeverij waren van plan alleen boeken uit te geven die ze zelf mooi vonden. Thomas ging graag in op het verzoek, zijn broer Daan was mede-oprichter en naast Daniel van der Meer was de andere vennoot Reinjan Mulder, de vader van een jeugdvriend. Mulder was lang werkzaam geweest als redacteur literatuur bij NRC en daarna tien jaar als uitgever bij uitgeverij De Geus.

Vol enthousiasme meldde Thomas, 19 jaar en student Nederlands, zich op het kantoor van de uitgeverij. Dat zag er anders uit dan het imponerende pand van de uitgeverij van zijn debuut: ‘Het kantoor van Babel &Voss lag boven in een vervallen pand op de Wallen. Op de begane grond bevond zich een medisch hulpcentrum, waar achter een dikke glasplaat altijd een paar sjofel geklede jongvolwassenen, soms zachtjes kreunend, zaten te wachten op een dokter.’

 

Incasseren van tegenslagen

Het uitgeven viel tegen, de stapels manuscripten die andere uitgeverijen ontvingen, waren hier heel klein en uit de kwaliteit kon hij opmaken dat ze kennelijk al door die andere uitgeverijen geweigerd waren. Maar af en toe kwam er toch een manuscript langs dat publicabel was. En toen merkte Thomas dat er een groot tweede probleem was: kleine uitgeverijen blijken veel moeite te hebben hun boeken in de boekhandel te krijgen. En boeken die niet zichtbaar zijn bestaan eigenlijk niet en worden dus  niet gekocht. Ook enthousiaste deelname aan de jaarlijkse Beurs voor kleine uitgevers hielp niet. Maar het leek Reinjan Mulder niet te deren. ‘Hoe weinig we ook verkochten, hoe moeizaam een titel vaak ook liep, onze tweewekelijkse vergaderingen bleven goedmoedig, aangenaam. Dat was misschien wel een van de opvallendste eigenschappen van Reinjan, iets waar ik met verwondering en toenemende jaloezie naar keek: zijn vermogen om tegenslagen te incasseren met dezelfde glimlach waarmee hij weken eerder hardop droomde van een grootse gebeurtenis. Alsof in alles een positieve boodschap verscholen lag die hij als enige kon ontcijferen.’

Thomas’ broer gaf het al na twee titels op. Reinjan die de onderneming financierde en alle tekorten blijmoedig aanvulde uit een blijkbaar ongelimiteerde voorraad geld, constateerde pas na vijf jaar dat het tijd werd te stoppen. Maar dat einde moest niet onopgemerkt plaats vinden, vond hij. Over hun vruchteloze pogingen de uitgeverij te laten slagen had Thomas een stuk geschreven voor  het blad Ons Erfdeel. Dat verslag moest in boekvorm de laatste uitgave van Babel & Voss zijn, vond Reinjan Mulder. Dat hij er in beschreven werd als een wat naïeve en onverbeterlijke optimist deerde hem niet. Onder de titel Onzichtbare boeken verscheen in 2015 de geschiedenis van hun mislukking. 

 

Boekje ter afsluiting

Thomas Heerma van Voss heeft er geen jammerverhaal van gemaakt. Integendeel, het is een ode aan de Ausdauer en het vaak onbegrijpelijke goede humeur van Reinjan Mulder. Zijn eigen ervaringen beschrijft hij met opgewekte gelatenheid. En er gebeurde een wonder: het boekje werd een succes. Zo groot zelfs dat Babel & Voss er nog vijf jaar mee voort kon. Weliswaar op een steeds zachter pitje, maar toch…

Tot uiteindelijk Reinjan Mulder zijn Waterloo vond bij het uitbrengen van het boek Melancholicaman. Na het verschijnen van deze titel had de auteur enkele dozen exemplaren meegenomen en deze vervolgens bij veel boekhandels tegen betaling aan de man gebracht met recht van retour. En retour kwamen ze, zodat Reinjan zich blauw betaalde aan terugkerende exemplaren waarvan hij nooit het verkoopbedrag had kunnen innen. Dat was zelfs voor de eeuwige optimist niet te pruimen. Maar ook nu wilde hij dat het einde van de uitgeverij met enige tam-tam zou gebeuren. Thomas, vond hij, moest een vervolg schrijven op ‘Onzichtbare boeken’.  Hij bood aan een verblijf te betalen in het badplaatsje Dovercourt, waar – wist  hij – Thomas goede herinneringen aan had. Daar kon hij vast wel wat schrijven.

Thomas hield de uitnodiging af. Maar toen zijn vriendin liet weten dat ze de relatie wilde beëindigen was voor hem het moment gekomen om toch maar op pad te gaan. Het resultaat is Verdwenen boeken, dit jaar inderdaad verschenen als laatste uitgave van Babel & Voss.

 

Herinneringen aan gezamenlijke vakanties

Het is een wat melancholisch relaas geworden over het bezoek van Thomas aan Dovercourt, in een poging de gelukkige zomervakanties te herbeleven die hij hier elk jaar met Reinjan en zijn gezin mocht doorbrengen. Want Reinjan’s zoon was zijn boezemvriend en hij mocht daarom elk jaar mee naar het appartement dat Reinjan had geërfd van zijn vader, de schilder Piet Mulder die hier de zee portretteerde. Maar Dovercourt is niet meer wat het was, het plaatsje is leeggelopen, het hotel waar hij zou logeren wordt net op dat moment gesloopt. Hij herinnert zich de snackbar  ‘waar Reinjan vroeger elke vakantie vier porties fish-and-chips haalde, die hij naar huis droeg als een trofee. ‘Nu ik hier sta zie ik zijn opgetogen gezicht weer, lopend over de boulevard, goed zichtbaar door de ramen van zijn vaders flat. Verwilderd grijs plukjeshaar, onbehouwen grijns, haastige bewegingen, precies zoals hij jaren later Babel & Voss bestierde.’

Veel lezers van Onzichtbare boeken zullen zich hebben afgevraagd waar Mulder de hoeveelheden geld vandaan haalde die hij zonder enige bekommernis in de uitgeverij stak. Dat wordt in Verdwenen boeken onthuld. Reinjan was in 2009 op zijn 60ste een nieuw leven begonnen. ‘Hij ging weg bij de uitgeverij waar hij werkte, hing een FOR SALE-bordje op zijn Engelse appartement, ontfermde zich over de piepjonge  Milan Kundera, schreef met zijn nieuwe geliefde het filosofische boek Opnieuw beginnen en stortte zich bezield op een eigen uitgeverij waarmee hij alles veel beter zou aanpakken dan bij de uitgeverijen waar hij eerder werkte.’

Een late midlife crisis en de verkoop van het Engelse appartement waren dus de basis voor het mislukte uitgeef avontuur dat uiteindelijk toch nog deze twee aardige, vlot geschreven boekjes heeft opgeleverd. Met een fraai portret van Reinjan Mulder en een kijkje in de ziel van de schrijver. Ze zijn nu in één band herdrukt door DAS MAG, de uitgeverij die Daniel van der Meer oprichtte toen hij vertrok bij Babel & Voss. En zo kwam de cirkel toch een beetje rond.

 

(Deze recensie verscheen op de website van Literair Nederland, 12 november 2020)