Toon Tellegen - De seringenboom (2018)

Toon Tellegen (1941), opgegroeid in het Zuid-Hollandse plaatsje Den Briel als zoon van de plaatselijke dokter,  had een 6 jaar oudere broer, Ben Tellegen. In  De seringenboom haalt Tellegen herinneringen aan hem op. De grote broer was een held voor de jonge Toon: de sterkste jongen ooit, de grootste eter ooit, de ergste durfal ooit. Een combinatie van Dik Trom, Pietje Bell en Pipi Langkous.
Broer Ben wilde alleen iets doen als het gevaarlijk was. Hij stak een vinger in een stopcontact om elektriciteit te proberen, schoot een voetbal verder weg dan men voor mogelijk hield, at met gemak 24 boterhammen of 50 gehaktballen, en nam één keer - maar wel definitief - wraak op wie hem tegenwerkte.  Hij brak alles wat er te breken viel en verloor een vinger.
Daar kon het jongere broertje alleen de grootste bewondering tegenover stellen. En een vaag maar plezierig vermoeden koesteren dat zijn held het ook een beetje deed om die bewondering te verdienen. Want behalve één keer, toen Ben hem probeerde te verkopen aan een kale oude man met een rode snor maar diens rijksdaalders afkeurde omdat ze vals zouden zijn, gedroeg de oudere broer zich  als Toons beschermheer. En die beschrijft zichzelf in deze  herinneringen als een bangige 8- en 9-jarige, toonbeeld van braafheid en goedgelovigheid, en zowel gezegend als gestraft met een rijke fantasie. Alle personages in De seringenboom lijken dan ook  weggelopen uit de sprookjes van Grimm, maar in tegenstelling tot die sprookjes hebben de beschreven avonturen van Ben geen moralistische inslag, ze zijn eerder anarchistisch.
Ben geloofde dan ook niets en niemand en rekende met elke zekerheid snel af:

'Mijn broer wilde altijd alles weten. We gingen naar de kerk voor het laatste avondmaal. Mijn broer vroeg: "Is er dan volgend jaar geen avondmaal meer?" Mijn moeder zei: "Jawel, dan ook weer." "Dan is dit het voorlaatste avondmaal," zei mijn broertje.'

De anekdotes die Toon Tellegen over zijn broer opschrijft  zijn vaak hilarisch en ook de kanttekeningen van moeder Tellegen bij het karakter en gedrag van de diverse Briellenaren tikkelen de lachspieren:

'Onze melkboer, een lange magere man met gele tanden die volgens mijn moeder de melk verdunde in een verhouding van een op tien en die volgens een jongen in mijn klas in de melk spuugde om te zien of die nog vers was, groette ons. Hij kwam uit het huis van een weduwe die, volgens mijn moeder, op hem leunde. Ik zag haar wel eens lopen, stapje voor stapje. Hij was een soort wandelstok voor haar.'

Maar keer op keer slaat de fantasie met verteller Toon op hol:

'Mijn moeder stond halverwege de preek op, schudde haar hoofd, liep door het gangpad naar voren, klom het kleine trapje naar de kansel op, zei dat ze het totaal niet met hem eens was, streek een lucifer af en stak zijn broekspijpen onder zijn toga aan, en de dominee zweefde als een brandend vloeipapiertje omhoog tot hij tegen de nok van de kerk botste en zwartgeblakerd naar beneden viel tussen de voorste gelovigen in.'

Deze mooie zin is een goed voorbeeld van Tellegens verraderlijk eenvoudige maar zo zo beeldende en subtiele proza.   

Waarheidslievende lezers kunnen zich na lezing van De seringenboom afvragen hoe Ben Tellegen in werkelijkheid was. Voor hen zijn er de boeken van de Briellenaar Rens van Adrighem en met name de titels Lol trappen - de Brielse maskerade en Markante Briellenaren, beide verschenen in 2011.
Ben Tellegen vertrok op zijn 18e uit het ouderlijk huis, zijn jongere broer vol verdriet achterlatend.
Alhoewel hij dacht nooit te zullen sterven, deed hij dat uiteindelijk toch, 80 jaar oud, in 2016 in het Peruaanse plaatsje Tingo Maria, met voor en naast zijn huis de rivier La Huellaga. Wie googelt met de trefwoorden Ben Tellegen en Tingo Maria vindt op Youtube een filmpje dat Ben in maart 2013 plaatste over deze kolkende rivier in de regentijd. Uit de begeleidende tekst blijkt dat Ben zuinig met woorden was.
Maar wat hij daar in Peru heeft uitgespookt en meegemaakt, dat zal zijn broertje Toon hopelijk ooit bedenken en ons erover vertellen.

(Deze recensie verscheen eerder in de krant Argus, 12 juni 2018)